By Harold J. Leavitt
نوشته: هارولد لی ویت
ترجمه: غلامحسین خانقایی
به‌ندرت حرف خوبی در مورد نظام‌های سلسلهمراتبی می‌شنویم. دانشگاهیان، مشاوران و مرشد‌های مدیریت به‌طور مرتب جایگزینی قریب‌الوقوع این نظام‌ها را پیش‌بینی می‌كنند، زیرا نظام‌های سلسلهمراتبی (حتی زمانی كه متشكل از افراد فهمیده و باهوش هم باشند) می‌توانند ستمگر و احمقانه باشند. این نظام‌ها به‌طور مرتب كاركنان باانگیزه و وفادار را به افرادی ناراضی و سست‌عنصر تبدیل می‌كنند. بنابراین، تعجبی ندارد كه ما به تلاش خود در راه پیدا كردن بدیل‌های انسانی‌تر و مولدتر برای این نظام‌ها ادامه می‌دهیم.
با وجود این، شدت مبارزة ما با نظام‌های سلسلهمراتبی فقط به برجسته كردن دوام و پایداری آنها كمك كرده است. به نظر می‌رسد سلسلهمراتب نه تنها جز ذاتی دنیای طبیعی است، بلكه عنصر اصلی طبیعت خود ما را هم تشكیل می‌دهد. در این مقاله، هارولد لی‌ویت، كارشناس رفتار سازمانی، قصد دفاع از نظام‌های سلسلهمراتبی یا حمله به آنها را ندارد، بلكه به دنبال این است تا واقعیت این پدیده‌ها را بررسی كرده و به ما یاد‌آور شود كه نظام‌های سلسلهمراتبی هنوز به عنوان ساختار اصلی اكثر (اگر نگوییم همه) سازمان‌های انسانی پیشرو، حضور خود را حفظ كرده‌اند. این وضعیت به خاطر آن است كه اگر چه این نظام‌ها را معمولاً كهنه و تاریخ مصرف‌گذشته می‌دانند، ولی قابلیت انطباق و سازگاری فوق‌العادة خود را نشان داده‌اند. برای مثال، این نظام‌ها در طول 50 سال گذشته سه نهضت مدیریتی عمده (روابط انسانی، مدیریت تحلیلی و جوامع عملگرا) را به خود جذب كرده‌اند. علت دیگر تداوم نظام‌های سلسلهمراتبی این است كه آنها عرضه‌كنندة ارزش‌های عملی و روانشناختی واقعی هستند و نیاز عمیق ما را به نظم و امنیت ارضا می‌كنند.
به‌هرحال، نظام‌های سلسلهمراتبی علی‌رغم مزایای خود به‌ناگزیر اقتدارگرا و آمرانه هستند و این خصوصیت خود را به انواع مختلف نشان داده و همه چیز سازمان، به‌ویژه ارتباطات آن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. برای مثال، در سازمان‌های چندسطحی، پیام‌ها در مسیر حركت خود در نردبان دستوری سازمان تغییر شكل می‌یابند. این پیام‌ها در ایستگاه‌های خود در مسیر انتقال‌شان از بالا به پایین، حمایت و منافع شخصی افراد را به خود جذب كرده و اطلاعات مناسب را از دست می‌دهند. رهبران حساس و فهیم، تمهیداتی برای هر چه آسان‌تر كردن ابراز حقیقت معمول می‌دارند. ولی این اتفاق هرگز در سازمان‌ها روی نمی‌دهد، زیرا اقتدارگرایی و آمریت، یك عنصر ثابت و دائمی سلسلهمراتب است.