نوشته: دكتر محمدابراهيم محجوب
در گنجينه ادب و فرهنگ ايران پندهاي مديريتي فراواني ميتوان يافت ولي بيشتر آنها در برابر يورش كتابها و پندنامههاي غربي از ياد رفته و رنگ باختهاند. براي نمونه در گلستان سعدي، سياستنامه خواجه نظامالملك، شاهنامه فردوسي، مرزباننامه عنصرالمعالي، نصيحهالملوك امام محمد غزالي، و بسياري كتابهاي ديگر نكاتي بس ژرف و پرمعنا درباره مديريت زندگي فردي و اجتماعي به ميان آمده كه عموما مورد بهرهبرداري وزيران و مديران دولتي بوده است. در ميان كتابهاي باستاني و پرآوازه، كتابي كه قرنها مورد استفاده شاهزادگان و بزرگان سرزمين كهنسال هند و ايران بوده كتاب كليله و دمنه (پانچا تانترا) است كه اينك بهصورت نماد فرهنگ باستاني هند درآمده و به بيش از پنجاه زبان ترجمه و فيلمهاي زيادي از روي آن ساخته شده است.
ورود كليله و دمنه به ايران توسط برزويه، پزشك دربار انوشيروان ساساني خود داستاني است دلنشين كه فردوسي در شاهنامه از زبان شادان برزين سروده و جلالالدين مولوي نيز در دفتر دوم مثنوي بيآنكه نامي از فردوسي يا انوشيروان و برزويه ببرد از آن ياد ميكند. اين داستان را ميگذاريم براي فرصتي ديگر ولي در اينجا ميخواهيم يكي از داستانهاي كليله و دمنه را كه از زبان مولوي در دفتر نخست مثنوي آمده بازگويي و بررسي كنيم؛ و آن داستان شير و خرگوش است. ناگفته نماند با وجود اينكه داستانهاي مولوي به مفاهيمي بنيادين ميپردازد كه هميشه براي بشر يكسان باقي خواهد ماند، اما جلوهها و جنبههاي آن متناسب با شرايط زماني و اجتماعي متفاوت است و هركس به فراخور بينش، درك و عقل خود و متناسب با زمان و شرايط اجتماعياش، برداشت و مصداق آن را يافته و توشهاي از آن ميبرد. هدف مهم مولوي در بازگويي اين داستان پرداختن به جبر و اختيار و توكل و خودشكني و دست برداشتن از خودپرستي است ولي نقد رفتار شير بهعنوان نمونه و نماد بسياري از مديران امروزي است.
در اين داستان، همهچيز از يك جلسه آغاز ميشود. در این جلسه قرار است پيماني مهم ميان شير، پادشاه جنگل و جانوران شكاری بسته شود تا همگان به آرامش برسند ولي حرص و آز (كه بيماري مهم حاكم بر بازار امروز ماست) مهري بر چشم و گوش شير مينشاند كه موجب ميشود اشتباهات مهم و سرنوشتساز از او سر بزند و نتواند ريسكهاي تصميم خود را ارزيابي و مديريت كند. در نتيجه آينده جور ديگري رقم ميخورد. گذشته از وجوه معنوی داستان، پندهای مدیریتی مهمی نیز در لابهلاي آن تنيده شده كه به مهمترين آنها خواهيم پرداخت.